De onderbuik van Kerstmis

Eén miljoen Nederlanders leeft onder de armoedegrens. Ik bungel er net boven, want kan sparen voor een camera waarmee ik ga filmen. Mijzelf om precies te zijn. Een vlog waarin ik blogs voorlees of zo. Minder ijdel en meer Kerstachtig is mijn voornemen iets maatschappelijks met de camera te doen. Daarvoor heb ik inspiratie opgedaan bij het Amerikaanse YouTube-kanaal Soft White Underbelly, dat miljoenen onzichtbaren een stem geeft.

De Underbelly bestaat uit interviews met straatmensen, waaronder veel daklozen. De setting is even simpel als doeltreffend: ergens in een metropool heeft de filmer een beeldvullend doek opgehangen, een camera met microfoon opgesteld en zijn gast van een stoel voorzien. Aan de omgevingsgeluiden te horen zitten we midden in de urban jungle.

De daklozen vertellen hoe het zover heeft kunnen komen. Wat ze dagelijks moeten doen om te overleven, waarom het onmogelijk is om op straat vrienden te maken, hoe mensvijandig bureaucratie kan zijn. Er zitten ook hogeropgeleiden tussen. Die niet drinken, niet gebruiken, niet psychotisch zijn. Mensen zoals u en ik, die pech hebben gehad.

Zoals te verwachten zijn de verhalen vrij van het geblaat dat weerklinkt als je (ver) boven de armoedegrens verkeert. Geen kreten als ‘uitdagingen’ of ‘verschil maken’. Het gaat over menselijk tekort en maatschappelijk falen, over leven & dood. Confronterende kost die op iedere school vertoond zou moeten worden. De stars & stripes wapperen boven een derdewereldland dat alleen nog in de media onbegrensde mogelijkheden kent. Ons voorland?

Een van de gesprekken is opbeurend. Terwijl het met Jerry niet veel slechter had kunnen aflopen. De helft van zijn gezicht is eraf geschoten. Maar hij komt helder over. En belangrijker: hij is de mildheid zelve gebleven. Een joie de vivre die je zelden treft als je (ver) onder de grens verkeert. Zijn tandenloze lach doet me blozen om mijn zelfbeklag. Én mijn voyeurisme. Want ik luister zo aandachtig naar zijn levensverhaal om me met Kerst een mensenmens te voelen. Jerry zelf heeft niets aan mijn empathie. Lijkt die ook niet nodig te hebben.

Gaandeweg voel ik er steeds minder voor een Nederlandse Onderbuik op te zetten. Om te beginnen omdat Hollanders niet kunnen lullen zoals Yanks dat doen. Arm of rijk, in de States is iedereen een verteller. In Nederland wonen vooral zeurpieten zoals ondergetekende.

Belangrijker is dat ik zulke interviews helemaal niet kán afnemen, omdat ik mijzelf dan in die stoel zie zitten. Als ik in the American Dream had gewoond, was ik gegarandeerd dakloos geworden. Niet omdat ik drink, gebruik of hallucineer, maar omdat mijn manier van schrijven – ieder woordje wegend – me kansloos maakt in een Darwinistische cultuur. Mijn creatieve drive maakt me tot een grensgeval, zelfs in een welvaartsoase als Nederland.

Verwacht met deze Kerst dus geen filmpje over sloebers in Hoog Catharijne. Ik houd het bij een vlog in de McDonald’s. ‘Het ging mis toen ik een veel te dure camera kocht,’ vertel ik dan aan mijzelf, boven de omgevingsgeluiden uit, een frietje in de mayo dippend, turend naar de grens waar ik inmiddels onder bungel. 1.000.001 gaat mijn kanaal heten.