Columns over tv-programma's 1993-1998
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Infomercials maken opklapbare spierwip onmisbaar
In de reclamewereld bestaan er twee soorten prijzen: de Effï's en de Lampjes. De Effi's worden uitgereikt aan reclamemakers die de meest effectieve - dus lucratieve - Reclame van het Jaar verzonnen hebben; de Lampjes zijn voor de makers van de meest originele, creatieve advertentie. Je zou die Lampjes als een soort ego-sussers kunnen beschouwen, in het leven geroepen voor geesten die eigenlijk de ambitie koesteren om verheven kunst te maken, maar hun ziel nu eenmaal aan de duivel verkocht hebben.
Gelukkig bestaat de reclamewereld voornamelijk uit vaklui die zich niet schamen voor hun wanprodukt en de banaliteit zelfs tot kunst weten te verheffen. Kijk maar naar de Commerciële Boodschappen, 's middags op RTL5. Commercie als surrealistisch volkstheater.
Krijg je bij Loekie de Leeuw hoogstens 30 seconden de tijd om van een produkt te proeven, de makers van de Commerciële Boodschappen nemen alle gemak. Een half uur is niks. Ze nodigen ons uit om er echt voor te gaan zitten. Effe een sigaretje, effe een sherrytje. Om onze aandacht te trekken hebben ze in plaats van ordinaire verkopers verkoopartiesten ingehuurd. Method actors met charisma en visie, die geloven in hun professionele leugens en leven voor hun produkt. Total commitment.
Vanzelfsprekend sluit hun imago naadloos aan bij de doelgroep. Voor de boulimia's is er-een Jane Fonda-kloon met permanentje en anorexia, die beweert dat je met een opklapbare spierwip 100 kilo overgewicht kunt kwijtraken. "Het is mij ook gelukt!" zegt ze met liposuctie-wangen. Voor de jagers-op-groot-wild is er een Amerikaanse Piet Bambergen met werphengel die beweert dat je met een peperduur rubberen flubbertje meterslange snoekbaarzen uit de sloot schept. "Ik zweer het je, zulke knoeperts!" lacht hij, terwijl hij een voorgebakken haring van zijn haak rukt.
Ik persoonlijk kick enorm op Mike. Deze veertiger met hamsterwangen, seventies bril en lapjestrui lijkt een gecastreerde huisman, maar is een volbloed verkooppsychopaat. Niemand anders kan met zo'n angstaanjagende overtuiging zulke rotzooi aanprijzen als Mike; van sinaasappelversnipperaars tot tapijtuithollers, van autosleutelrekkers tot luxaflexvouwers. Mike gaat ervoor. Tupperware-presentatie op speed.
De Commerciële Boodschappen ervaar je als een trance. Ze duren zo lang, er wordt zo vaak in herhaald, de verkopers zijn zo bezeten en de a-synchrone nasynchronisatie klinkt zo hallucinatoir. Na drie sherrytjes maakt het je geen reet meer uit WAT aangeboden wordt; dan lijken Jane's Health Riders, Piets rubberen kunstvliegjes en Mike's elektronische marmerwas onmisbare levensvervullingen. Een indrukwekkende prestatie.
Het wordt tijd dat er ook eens wat Effie's en Lampie's beschikbaar worden gesteld voor 'Best Commercial Performance'. Dan zal Rijk de Gooyer ongetwijfeld het Lampje wegkapen, maar de Effi gaat toch echt naar een kanjer van de Commerciële Boodschappen.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Succes Power Rangers door campy monsters
Producent Fox van 'Children's Network' had zo weinig vertrouwen in het concept dat ze het zeven jaar op de plank liet liggen. Ik persoonlijk zou er nooit een stuiver in gestoken hebben: de kinderserie ' Power Rangers', twee middagen in de week op RTL5 te zien.
'Power Rangers' gaat over zes Amerikaanse scholieren die op cruciale momenten veranderen in futuristische karateka's om dan intergalactische monsters tegen de grond slaan. De serie brengt wereldwijd miljoenen dollars aan advertenties en merchandizing op, maar ik vind het een lelijk ratjetoe van verouderde vormgeving, Aziatische overdrijving en trendy engagement. Goed dat er nooit iemand naar mijn mening vraagt.
'Power Rangers' oogt en klinkt alsof het tien jaar geleden gemaakt is. De kleuren zijn schreeuwerig disco, de outfits verkapte racemotorpakken, de special effects pre-Terminator II en de soundtrack is hardrock in plaats van rap. Allemaal ouwe koek. Haaks hierop ligt een trendy, politiek correct vernislaagje. Zo zijn de Rangers keurig raciaal uitgebalanceerd; de hoogblonde Billy en de melkblanke Cat worden geholpen door licht-aziatische, licht-mexicaanse en licht-negroïde mede-Rangers, al spelen de ariërs natuurlijk de hoofdrollen.
Verder zijn de Rangers gezegend met een Hoger Sociaal Bewustzijn; ze willen niet alleen monsters neermeppen, maar ook het universum verbeteren, walvissen redden en oude dametjes de straat overhelpen. Een nobel streven, dat echter zelfs door kleuters moeilijk serieus te nemen is. Want werkelijk iedere scène druipt van de zelfspot en slapstick, terwijl het geweld zo vet is aangezet dat het als aerobic overkomt. 'Power Rangers' is camp voor kleuters.
Dit ratjetoe kan verklaard worden uit het feit dat de serie gebaseerd is op een Japanse origineel, 'Sentai' genaamd. Deze serie stamt uit de jaren tachtig (laatste restje discotijdperk), en daarnaast staan Japanse actieregisseurs erom bekend hun films dicht te smeren met overdreven geweld en slapstick. Met andere woorden: de Amerikaanse producenten hebben klakkeloos zitten klonen. Of sterker nog: ze hebben de knokscènes, die door gemaskerde en dus onherkenbare stuntlui gespeeld worden, integraal van het origineel overgenomen en vastgeplakt aan recente opnames met de Amerikaanse acteurtjes. Kostenbesparend.
Maar deze analyse is geen verklaring voor het succes van de serie. Wat zou het geheim zijn? Ik vermoed dat de kids zich helemaal niet identificeren met de brave Rangers (laatst waren ze bezig met het aanleggen van een bloementuin voor een sociaal woningproject!), maar met de in-slechte monsters. Die monsters zien er namelijk veel interessanter uit (opengewerkte geraamtes), zijn veel geestiger ("Wat stinkt daar toch zo? O, natuurlijk, het zijn mijn ingewanden!") en lekker gemeen (slaan ook elkaar op de bek). Niet voor niets doen juist deze monsters het goed in de speelgoed-merchandising. Tijd dat ze eens voor zichzelf opkomen en die Rangers uit de serie slaan.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Gebroken ambtenaren in Pieter Storms' Breekijzer
Sommige Nederlanders hebben het maar moeilijk met onze vredige rechtstaat. Want zonder doodsescaders, snelrecht, geheime politie of martelingen valt er zo weinig te klagen. Terwijl ons kleine maatschappelijke leed toch vaak net zo zwaar aanvoelt als het juk van dictatoriale terreur. Gelukkig heeft RTL5 een kanjer tot haar beschiking die onze onbenulligheden tot de juiste proporties weet op te blazen: Pieter Storms van Breekijzer.
Storms - ooit zelf de boot ingegaan met zijn Krant op Zondag - staat op de bres voor de kleine man die door de Bureaucratische Tank platgewalst dreigt te worden. Niet dat hij een reputatie als integer journalist heeft; door ex-collega's van de Nieuwe Revu wordt hij verguisd als opportunistische nieuwsrat, terwijl de Raad voor de Journalistiek hem geëxcommuniceerd heeft vanwege zijn brutale interview-'technieken'. Het zal Storms een zorg wezen. Voor hem heiligt het lulligste doel de grofste middelen.
Huisvrouw Truus heeft vier maanden geleden haar parkeer-uurtjes netjes bij de automaat afgerekend, maar krijgt toch een bon. Blonde Bianca heeft een bloemenstalletje opgezet, maar krijgt oneerlijke concurrentie van een grotere stal die met toestemming van de gemeente pal tegenover haar tentje wordt neergezet. Moeder Noor en haar dochter wonen in een gerenoveerd huis dat enorm veel vocht aantrekt, maar krijgen geen urgentieverklaring om te verhuizen.
Het zal duidelijk zijn dat hier sprake is van schrijnend onrecht. Gelukkig ruikt Pieter Storms onrecht op kilometers afstand. Hij hoort de slachtoffers uit, maakt zich kwaad, scheurt in zijn spacy bestelwagen vol communicatie apparatuur plus zeskoppig televisieteam naar de vermaledijde instantie, rukt de bel van de muur, steekt zijn cameralens tussen de deur en grijpt de ambtenaren bij de lurven. Storms vraagt niet, Storms eist. En Storms krijgt zijn zin.
De problemen in Breekijzer zijn zo onmetelijk onbenullig dat je je afvraagt welke criteria Storms hanteert - welke casussen zou hij GEWEIGERD hebben voor zijn programma!? De makers proberen het lauwe afwaswater op te waarderen tot eigentijdse reality TV door de camera bruusk te laten zwenken en veel in te zoomen, maar deze dynamiek geeft Breekijzer juist iets van een parodie. Onbedoeld?
Storms noemt zijn televisiepersona zelf een 'karikatuur'... maar dan wel een vet aangezette, want hij komt over als een opgebrande paperazzi: opgefokt, onbeschoft, zwarte wallen, priemende ogen - een roddeljager die te vaak zijn neus poedert. Niettemin ga je je met deze klier solidair voelen. Niet omdat zijn kruistocht ook maar enigszins geloofwaardig overkomt, maar omdat je die ambtenarij graag wilt zien bloeden.
Deze bureaucratische wezels, die zich verschuilen achter zelfgegenereerde regeltjes en plakkerige procedures, moeten nodig eens hard van achteren gepakt worden. En daar is Storms de aangewezen jager voor. Inderdaad, soms heiligt het lulligste doel de grofste middelen.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Sit-com Seinfeld laat de kijker eindelijk thuiskomen
Van de Reaganeske Alex uit Family Ties tot de raaskallende postbode Cliff uit Cheers, van de reactionaire Archie Bunker tot de monsterlijke Roseanne uit Roseanne: populaire comedysterren zijn steevast karikaturen. Slechts één sitcom gaat over gewone mensen en dat is opmerkelijk genoeg de beste op de markt: 'Seinfeld'. Razend populair in Amerika maar ook in Europa. Ze haalt de derde plaats in de televisie Toptien, wordt door critici bejubeld en baart tientallen fanclubs op Internet. Afgelopen vrijdag was de honderdste aflevering.
Het is moeilijk uit te leggen waar Seinfeld over gaat. Volgens de RTL5-omroeper draait het om 'menselijke tekortkomingen', maar daar doe je de serie tekort mee. Hoofdpersonage is stand-up comedian Jerry Seinfeld (speelt zichzelf) wiens flat in New York een zoete inval is voor ex-vriendin Elaine, vriend-sinds-high-school George, en buurman Kramer. De vier zijn voortdurend verwikkeld in plotjes als 'Mag je een cadeau opnieuw cadeau geven', 'Wat is het voordeel van een toupetje?' of 'Hoe kom ik achter de naam van mijn nieuwe vriendin?' Inderdaad, triviale problemen.
De kracht van de serie schuilt in de erkenning en uitvergroting van die onbenulligheden, waardoor ze een extreem persoonlijk karakter krijgen. Iedereen herkent iets van zichzelf in 'Seinfeld'. Het is van cruciaal belang dat de schrijvers - Seinfeld zelf en producent Larry David - uitblinken in stand-up humor en dus sterk autobiografisch werken. Ze weten alledaagse probleempjes als halszaken te ontmaskeren.
Zoals te verwachten zijn de personages op bestaande mensen gebaseerd. Seinfeld is natuurlijk zichzelf, George is een kloon van Larry David. Kramer is een kopie van David's werkelijke buurman, een ritselaar genaamd Kenny Kramer die nu in New York busreizen organiseert om aan fans befaamde Seinfeld-locaties te laten zien(!). Het personage van Kramer doet het vooral goed bij de fans omdat hij met zijn slapstick-motoriek en krankzinnige wereldbeeld nog het dichtst bij een conventioneel comedypersonage komt. Kramer is lachen.
Ik persoonlijk ga meer voor anti-held George. George woont bij zijn ouders, is kort, dik, kalend, langdurig werkloos, egoïstisch, opportunistisch, gierig, onzeker, agressief, overmoedig en banaal. George is zo menselijk dat je je afvraagt hoe hij in godsnaam op de Amerikaanse TV is toegelaten.
Deze 'Show about nothing', zoals George hem ooit noemde, is baandoorbrekend. Abstract, intelligent, associatief. Zelfs taboedoorbrekend: de aflevering waarin de Jerry en zijn vrienden een weddenschap houden wie het langst zonder masturbatie kan kreeg notabene een Emmy Award. Maar potentiële Seinfeld-fans zullen zich niet laten verleiden door prijzen of artikeltjes of kijkcijfers. Zij moeten Seinfeld zelf eens bekijken. Geloof me: de serie voelt alsof je najaren doelloos zappen eindelijk thuiskomt.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Gluursketches van Sylvia Millecams 'ex
Endemol is zo hongerig naar talent dat het iedere jeugdjournaalvoorleesster, commercialchipseter of quizbordjesomdraaister een eigen, show geeft zodra deze blijk geeft van enige uitstraling. Meestal verdwijnt zo'n uitverkorene dan weer na één seizoen belabberde kijkcijfers van het scherm.
Toch is niet iedere try-out een onverantwoorde stap. Sylvia Millecam bijvoorbeeld, die nu op RTL4 mag stralen in haar eigen show 'Miss Millecam', heeft haar sporen ruimschoots verdiend in ombudssatire 'Ook dat nog'. Met glunderende ogen en een kameleontisch gevoel voor dialecten zet ze haar typetjes neer.
Bekender is Millecam echter vanwege haar exhibitionisme. Ze poseert met zichtbaar plezier in blootbladen en laat zich schalks kieken op mediafeestjes, zonder enige gêne of rechtpraterij. Een zelfverzekerd, intelligent lustobject. Jammergenoeg krijgt haar sex appeal een gênante nadruk in haar show.
'Miss Millecam' is opgebouwd uit een drietal sketches die door Millecam aan elkaar geplakt worden met quasi stand-up grappen. Grappen als: "Vrouwen doen alles om mannen te behagen, ze dragen zelfs een push-up bra. Dat zie ik mannen niet doen!" (Hahaha.) Of: "Pamela Anderson gooit haar borsten in je strijd, ik gebruik mijn eh... haar!" (Hahaha.) En: "Ik koop zulke dure shampoo's, ik heb nu meer vitaminen in mijn haar zitten dan er in een fles Punica gaan!" (Hahaha.) Ontzettend niet leuk dus, ook al verstaat Millecam de kunst om de houterige tekst nog enigszins spontaan te laten klinken.
De sketches die volgen zijn nog een graadje erger: Millecam als een naïeve Brabantse miep die in een bordeel naar de functie van gastvrouw solliciteert; als een Bilthovense kakmadame die over de combinatie van sherry en therapie blaat. Schuifdeurenniveau.
Ze probeert het zwakke materiaal te compenseren met exhibitionisme. In elke aflevering krijgen we wel een borst of kont of schaampluk te zien, sterker nog: sommige sketches lijken speciaal voor voyeuristen geschreven (gefrustreerde huisvrouw die glazenwasser versiert). Maar het bloot krijgt zo pijnlijk veel nadruk. Wordt zelfs gênant.
Millecam heeft al eerder een show gehad, een Nederlandse versie van de Mary Taylor Moore Show. Die was ook heel slecht, maar had geen sex. Waarschijnlijk heeft Endemol Millecam gevraagd om nu al haar vlees in de weegschaal te gooien. Want het studiopubliek mag dan ogen als zijïge theaterliefhebbers die Martine Bijl nauwelijks ontgroeit zijn, de kijker thuis is van een heel ander slag - die kijkt dwars door Millecams kleinkunstjes heen en gebruikt haar blote billengrappen als masturbatievertier. En masturbanten zorgen voor stabiele kijkcijfers.
Andere boosdoener is het creatieve onbenul achter deze show, tekstschrijver Haye van der Heyden. Dat is namelijk de 'ex' van Sylvia. Ik vermoed dat hij haar met flauwe grappen klein probeert te houden, èn haar op afstand nog eens uit de kleren wil krijgen.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Paul Rosenmöller worstelt met De Medici
Er zijn maar weinig mensen die met weemoed aan hun middelbare schooltijd terugdenken. Voor de meesten staat school synoniem voor puisten, pesterijen, kapotte brommers, hopeloze verliefdheden en sadistische leraren. Een gruwelijke ervaring. Bekende Nederlanders denken daar anders over. In Klasgenoten zitten ze stralend van zelfgenoegzaamheid over die jaren te kletsen, ongetwijfeld omdat zij indertijd de etters waren die docenten lijmden en spiekers verklikten.
Ging het in Klasgenoten om de sociale context, in Herexamen van de VARA draait het om middelbare schoolkennis. Het is de bedoeling dat de kijker ijverig meedenkt met de quiz maar daar heeft natuurlijk geen hond trek in. Schoolkennis staat immers synoniem voor saai, onzinnig en stompzinnig; voor leemgrond in Zuidoost Groningen, voor Slag bij Nieuwpoort, voor laudo laudas laudat. Voor triviaal. Bekende Nederlanders denken daar anders over. Voor hen is kennis spuien een erekwestie. Ook politicus Paul Rosenmöller wilde zich bewijzen.
Paul, toch berucht als doordenker en nadrammer, had het er moeilijk mee. Vooral met taal en geschiedenis (op school al onvoldoendes). Vraag: In welke stad oefende het geslacht der Medici haar macht uit? Paul, na heel lang & diep fronzen: Sicilië! (blijkbaar dacht hij dat het om de maffia ging). Vraag: Wat is 'wegens' in 'wegens verbouwing'? Paul, na heel lang & knijpend kijken: een aanwijzend voornaamwoord! Helaas. Vraag: Welke dierenklasse wordt gekenmerkt door een verenkleed? Paul, na heel lang & fel tandenknarsen: stilzwijgen.
Paul wist het niet. Toen niet en nu niet. Hij keek de presentatrice aan alsof een socialist geen nood heeft aan dergelijke trivialiteiten. Waarom liet ze hem geen wiskunde-sommetjes oplossen, daar was hij een kei in! Maar wortelformules en grootste gemene delers ogen nu eenmaal niet gezellig in een televisiequiz.
Het interessante aan Herexamen is natuurlijk niet het gebrek aan algemene ontwikkeling van Bekende Nederlanders. Dat is te voorspelbaar. Waar het om gaat is hun houdng. Wie goed oplet ziet hoe de kandidaten steeds verder wegzakken in een regressie. Ze raken zo geobsedeerd door hun ego dat ze hun gebruikelijke public relations-masker even laten zakken en in het 15-jarige ettertje van toen transformeren. De ellebogen gaan omhoog, de ogen knijpen samen, de lippen staan op scherp. Het roofdier is terug.
Paul, die toch al niet bekend staat om zijn sympathieke uitstraling, veranderde in een betwetend strebertje dat met opgeheven wijsvinger het juiste antwoord in twijfel probeerde te trekken. Een enge jongen, een geboren politicus. Volgens de commmentaarstem was hij indertijd met een herexamen geslaagd, maar ik vraag me af of iemand in Den Haag hem ooit naar zijn papiertje heeft gevraagd. Hij zal niet de eerste drop-out zijn die zich met bluf de politiek binnenwringt.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Ook mannen zijn zielig in politieserie Hunter
Televisieseries zijn een goede indicator van Amerika's male chauvinism. Zo bestaat er geen enkele politieserie waarin een vrouw een waardige hoofdrol speelt. Het quasi-feministische Pepper draaide om de exploitatie van Angie Dickinson's rijpe sex appeal, terwijl de dames van 'Cagney and Lacey' te truttig zijn om serieus te nemen als law enforcers.
Zolang producenten het niet lucratief achten om een vrouwelijke Kojak of Columbo te lanceren zijn actrices gedoemd tot de rol van side-kick, oftewel hulpje van de mannelijke held. Deze functie is op het slaafse af: de actrices moeten de fysieke kracht en charmes van hun partner benadrukken en zonodig een moederrol vervullen als hij de fout in gaat. Een enkele keer moeten ze zich zelfs laten verkrachten om hem te profileren. Dat gebeurde onlangs in een aflevering van 'Hunter', een politieserie uit de jaren tachtig die op herhaling is.
Hunter is een twee meter lange, kalende Vietnamveteraan met de grijns van een kroegtijger en de mentaliteit van een marinier. Hij is de zoveelste All American Guy. Hunter's partner McCall is een kleine seksbom met permanentje en de mooiste ogen van Californië. Even kwetsbaar als degelijk als sexy. Hunter en McCall flirten met elkaar, maar nooit meer dan dat (een politie-echtpaar is even onaantrekkelijk als een pornofilm met Cagney & Lacey).
Tijdens de laatste aflevering wordt McCall verkracht door de ambassadeur van een bananenrepubliek. Een uitzonderlijke gebeurtenis voor een mainstream serie, maar er wordt dan ook niet zozeer gefocused op de lijdensweg van McCall als wel op haar fouten(!) en op de wraak van Hunter. McCall voelt zich belachelijk omdat ze zich als een groentje gedragen heeft ("Heb ik dan niets geleerd van al die verkrachtingszaken!?") en wordt even getroost door Hunter die belooft aan haar bed te waken.
Maar Hunter heeft helemaal geen zin in nazorg, Hunter wil wraak! En verdomd, McCall is nog niet ingedommeld of Hunter rijdt de auto van de ambassadeur klem en wordt door de schurk in zijn schouder geschoten. Wat volgt is te gênant voor woorden: een parallelmontage van McCall's psychotherapie en Hunter's revalidatie. McCall voert heftige gesprekken met haar psychiater, terwijl Hunter gymnastiek-oefeningen doet om zijn schouder weer krachtig te maken. Oftewel: een verkrachtingstrauma is net zoiets als een fysieke wonde - gewoon even doorbijten en je wordt weer helemaal de oude.
Het mag duidelijk zijn dat er over McCall's 'foutje' nooit meer gerept zal worden in volgende afleveringen. Ik geloof niet dat de kijker gebaat is bij vervrouwelijkte Kojaks of Columbo's. Actrices zullen een eigen invulling moeten geven aan charismatisch machisma. Het zou wel leuk als er ondertussen eens wat Hunters verkracht werden, die dan ter revalidatie rectale gymnastiekoefeningen gaat doen. Zijn ze zo weer de oude.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Jan des Bouvrie zieke geest bij woonmetamorfose
Om dezelfde reden dat ik surprise parties een crime vindt, koester ik een gegronde angst slachtoffer te worden van een verrassingsshow. Je kent ze wel, programma's waarin je geconfronteerd wordt met een vermist familielid. De show-master is door je 'beste vrienden' getipt dat je al jaren droomt van een weerzien met je verdwenen schoonzus, terwijl je in werkelijkheid god op je blote knieën dankt voor elke dag dat ze verdwenen blijft. Nu wordt ze speciaal voor jou uit Australië verscheept om eens flink op je schouders uit te huilen en drie weken bij je te logeren. Huiver.
Een ander, minstens zo gevaarlijk verrassingsprogramma is gecamoufleerd als voorlichtingsprogramma: Woon Magazine. Woon Magazine schotelt ons eerst wat obligate items voor over keukens met frisse kleurtjes en betaalbare bubbelbaden, maar iedereen zit te wachten op dat ene onderdeel: De Metamorfose.
Een moeder heeft een studerende dochter die op kamers woont. Die kamer ziet er rdelijk normaal uit, met wat tweedehands spulletjes, wat posters en wat spotjes. Niets mis mee. Maar moeder lijkt het leuk "om het eens wat gezelliger te maken". Dus wat doet ze via Woon Magazine? Ze vraagt binnenhuisarchitect Jan des Bouvrie en een peloton karweiers om de kamer om te toveren in een studentikoos paradijsje. Zonder medeweten van dochter.
Jan, toch al berucht om zijn wansmaak, krijgt carte blanche en onbeperkt budget. Alle 'oude troep' van dochter wordt bij het grof vuil gezet, er wordt naar hartelust geverfd, behangen en getimmerd, en moeder shopt voor 'leuke spulletjes'. De witte muren krijgen een vrolijk oranje streepje, de stationsklok wordt vervangen door een goudkleurig model met zonnevlammen. Het huis ondergaat een trendy metamorfose waarvan de honden geen brood lusten.
Stuitender dan deze wansmaak is echter de ontkenning dat een woning een afspiegeling is van een persoonlijkheid. Je kunt niet zomaar in andermans huis gaan karweien, dan bega je een persoonlijkheidsmoord. De dochter moet nu in een nephuis wonen, een stilleven uit Woon Magazine. Overigens: ze reageerde enthousiast op de facelift. Blijkbaar was haar persoonlijkheid allang afgebroken.
De kans is groot dat verrassingsprogramma's weerzinwekkende vormen gaan aannemen. Wat dacht je van de Pakken Show, waarbij Frank Govers en een peloton naaisters je kleren bij het Leger Des Heils neerzetten en een compleet nieuwe garderobe in elkaar naaien. En wat dacht je van de Plastische Surprise Show. Terwijl je nietsvermoedend onder narcose ligt voor een blindedarm, laat mammie je borsten vol siliconen proppen en je vetranden met liposuctie leegslurpen. Verrassingen zijn alleen maar leuk voor de verrassers. Wantrouw daarom vooral je beste vrienden.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Gortdroge reportageserie De Deurwaarde
Gezien de populariteit van roddelbladen en biografieën moet de mens een onverzadigbare fascinatie voor andermans leven hebben. Het is niet belangrijk of dat leven vol ellende en euforie zit of een aaneenschakeling van sleurmomenten is (veel kunstenaars en schrijvers leven opmerkelijk eentonig), als het maar een gevoel van superioriteit geeft, een 'gôh wat was die Picasso eigenlijk een impotente zak' Erlebnis.
In het verlengde hiervan kunnen de saaiste baantjes de leukste televisie-items opleveren. We zien graag hoe anderen harder sloven, erger op hun kop krijgen en minder verdienen dan wijzelf. Dat geeft een 'nou dan heb ik het zo slecht nog niet op de zaak' Erlebnis. RTL5 zendt een reportage-serie uit over een beroep dat bepaald niet jaloersmakend is maar niettemin de nieuwsgierigheid prikkelt: 'De Deurwaarder'.
Er zijn maar weinig mensen die van jongs af aan deurwaarder hebben willen worden. Begrijpelijk, want de profielschets is bepaald niet aantrekkelijk: je moet over een dikke huid beschikken en een lelijk ski-jack, je mag geen gevoel voor humor hebben of neiging tot empathie. Je moet bereid zijn om een duivelspact met de wet te sluiten en iedere querulant zonder aanziens des persoons een poot uit te draaien. Een goede deurwaarder is de marinier onder de ambtenaren.
Jammergenoeg laat RTL5 ons niet in diens dynamiek delen: we krijgen de saaiste momenten te zien. Vooral de uitzettingen vallen tegen. Iedere keer als de deurwaarder, geflankeerd door politie-agenten en vuilnismannen, een koevoet in de deur van een wanbetaler zet, blijkt de vogel gevlogen.
Geen knokparij met sportschoolzonen en tierende Big Mama's, geen bloedvergieten tussen politieknuppels en pitbulls. In plaats daarvan krijgen we onderricht in de bureaucratische afwikkeling. We zien hoe de deurwaarder de afgeleefde ruimte inschat en kunnen in subschrift lezen hoeveel schade er is gemaakt, wie er voor opdraait en waar de spullen worden opgeslagen.
Hoe saai dit beroep ook lijkt, een blik in een opengebroken huis ervaar als je een blik in iemands onderbroek of dagboek. Zeer voyeuristisch. Een afgeleefd junkie-hok met kapotte matrassen en drie maanden poep op de grond. Een dichtgetimmerde flat van een kluizenaar met duizenden oude kranten en overal kattelijkjes. Wanneer is het met deze mensen misgegaan? Opeens begrijp je waarom deurwaarders zulke droge zakken moeten zijn: een normaal mens zou onderdoor gaan aan zijn Zou-mij-dit-ook-kunnen-overkomen Erlebnis.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Engagement uit onverwachtse hoek in NPS-serie
In de kiosk blader ik graag door het boekje 'The Undutchables', waarin Nederland door de ogen van een Engelse immigrant beschreven wordt ("Waarom proberen instappende Nederlandse treinreizigers de uitstappende reizigers weer naar binnen te duwen?"). Heel verfrissend en pijnlijk, want Nederlanders zijn met hun doorgeneurotiseerde efficiency en opgeblazen ethiek een belachelijk volkje. De NPS-serie 'Vreemd Land' bekijkt Nederland ook door een antropologische bril, maar zonder harde oordelen te vellen.
De aflevering 'Breien en Boeten op Urk' ging over Urker Altruïsten. De laatste echte christenen van Nederland. Urk associeer ik met grimmige vissers, geklederdrachte huisvrouwen, vierkante blonde kinderen, heel veel kerken en heel veel tegenwind. Dat beeld klopte wel met de reportage.
Maar er was meer aan de hand met Urk. Urkers zijn namelijk al jaren fanatiek bezig met het bezweren van de honger in Ethiopië. Er worden grote melkbussen met gleuven in de stad gezet waarin alle Urkers, jong en oud, hun zakcentjes gooien. En niet zo klein beetje ook: er werd afgelopen winter zo'n 180.000 gulden opgehaald.
Hun compassie gaat bovendien verder dan geld. Oudere van dagen zijn onvermoeibaar bezig om van oude lappen dekens aan elkaar te naaien ("voor die arme zieke kinderen") en vissers vliegen over naar Afrika om ingevroren vis te brengen en de lokale bevolking te delen in hun expertise ("ze waren zo blij met onze netten dat ze allemaal stonden te dansen"). In Ethiopië weten ze niet waar Nederland ligt, maar wel waar Urk te vinden is.
Het lag voor de hand dat de NPS-ploeg een soort VPRO-iaanse arrogantie of ironie in hun reportage zou laten doorklinken. Zo van: 'Die rare Urkers! Wat weten die nu van Ethiopië of honger! Die kunnen beter haring gaan kaken!' Maar die toon sloegen de makers in het geheel niet aan - het waren eerder mijn eigen vooroordelen. Ze lieten de Urkers volledig in hun waarde, en de bewoners zelf gaven ook geen enkele aanleiding tot ridiculisering.
Integendeel: deze humorloze, stugge ultracalvinisten bleken opvallend vrijdenkende, no-nonsense altruïsten die zich terdege realiseerden dat ze hun cultuur en hun techniek niet aan de Ethhopiërs moesten opdringen - ze waren uit op duurzaam ontwikkelingswerk. Zelfs de dominee, die toch een beetje onbeholpen met zijn geadopteerde Ethiopische zoontje omging ("Ja, je mamma is dood, maar je hebt hier nu een nieuwe mamma. Die vind je ook lief hè!?"), dwong respect af met zijn humanistische inzicht.
'Breien en Boeten op Urk' zorgde voor een welverdiende deuk in mijn antropologische grote stadsarrogantie. Ik had naar Urk zitten kijken zoals ik dacht dat de Urkers tegen Ethiopië aankeken.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Porno zonder seks op de commerciële omroepen
Vreemd eigenlijk dat er sinds de komst van de commerciële televisie nog steeds geen pornozuil is gelanceerd. De explosie aan lucratieve 06-sekslijnen als reactie op aids wijst toch op een enorme behoefte aan afstandelijke bevrediging. Is het censuur, of schaamt Hilversum zich voor openlijk voyeurisme?
Voorlopig zal masturbatief Nederland het moeten stellen met de soft porno van Veronica, RTL of SBS 6. SBS 6' Hot Line bijvoorbeeld dat, in tegenstelling tot wat de titel suggereert, uit slappe ramsjrommel beslaat zoals 'Sweet body of Bianca'.
'Sweet body of Bianca' speelt zich af op een romantisch Grieks eiland waar vrouwen en mannen voortdurend met elkaar van bil gaan. Tenminste: waarschijnlijk van bil gaan, want het kenmerk van soft porno is dat je geen geslachtsdelen te zien krijgt. Dit 'net-niet-zien' zou een een suggestief effect moeten hebben, maar werkt uiterst irritant.
Wel is het fascinerend om te zien met welk een omzichtigheid en behendigheid de acteurs copuleren om dit consequent vol te houden; geslachts- en andere lichaamsdelen worden in de meest onnatuurlijke bochten gewrongen.
Een ander typisch soft porno-manco waar 'Bianca' aan lijdt is het acteerwerk, of beter gezegd: het veinzen van seksuele opwinding. In tegenstelling tot professionele hardcore pornomodellen, die eer in hun werk leggen en elkaar naar de kroon steken qua fake-orgasmen, zijn softporno-acteurs mislukte Echte Acteurs die wachten op 'die Echte Rol in die Echte Film.'
Ook Bianca c.s. maken weinig werk van hun rollen. Ze liggen maar een beetje verveeld in de Griekse Alpen te wippen, hopend op een redelijke dialoog uit een niet bestaand script.In een poging om de kijker wakker te houden vergrijpen ze zich af en toe aan de zweep, maar deze SM-scènes zijn zo overtuigend als een aflevering van Zorro.
Wat de kijker rest is het aantal coninuïteitsfouten tellen (in scène 16 heeft Bianca eerst niets aan, dan weer een topje, dan weer niets) of proberen de film te dateren (de actrices zijn gepermanente anorexia's à la Farrah Fawcett-Majors, de soundtrack zit vol synthesiser jazz - ik schat dus april 1976).
We mogen bidden dat de directeur van Yab Yum ons binnenkort van deze slappe was verlost en het 'Seksnet' opricht. 'Elke nacht van twaalf tot vier uur, met de betere porno-films, interviews, een prijsvraag en de striptease top-tien. Vrijdagavond geheel gereserveerd voor damesporno met veel soft focus, verantwoord voorspel en extra cunnilingus. Reclameblokken (lingerie, hulpstukken en condooms) uitsluitend op natuurlijke breaks.' Met zo'n formule moet veel geld te verdienen zijn. En je maakt er nog een hoop mensen gelukkig mee ook.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Rasti Rostelli laat BN'ers kunstjes doen
De Rasti Rostelli show. Dat klinkt als de Barend Servet show. Postmoderne VPRO-camp? Nee hoor, Rasti Rostelli is een magiër die Veronica-kijkers 'het fascinerende van het ontastbare toont'. Ik persoonlijk heb altijd een zwak gehad voor magiërs en mediums. Als Uri Geiler op TV lepels zat te buigen werkte ik me thuis door de hele bestekbak heen, als helderziende Peter Hurkos een moord ging 'oplossen', hielp ik mee telepatiseren.
Nou moet ik zeggen dat deze Rasti Rostelli met zijn ringbaardje, New Age-hemd, zegelringen en Porsche er eerder uitziet als een gevluchte sekteleider of pooier-in-ruste dan als gids van ons onderbewustzijn. Dat vooroordeel wordt nog eens versterkt door de 'leader' van zijn show, waarin we zien hoe Rasti ingewijd wordt in de voodoo-rituelen van zijn vaderland Aruba, compleet met séances in grotten vol kaarslicht. Goedkope zwendel, denk ik dan. Maar dat zijn vooroordelen die de pret niet mogen drukken.
Rasti's specialiteit is hypnose. Hypnose is een uiterst lucratief fenomeen binnen de showbusiness, omdat je er mensen stupide opdrachten mee kunt laten uitvoeren waar het publiek dan weer hard om kan lachen. Zo laat Rasti een gehypnotiseerd paartje met kleren en al een zwembad instappen om de 'alcohol uit het water te scheppen'. Lachen! En laat hij saaie huisvrouwen geile Madonnadansjes doen en testosteronloze boekhouders swingen als Gene Kelly. Lachen!
Omdat er in een showprogramma geen Bekende Nederlander mag ontbreken, hypnostiseert hij Serge (van Saskia & Serge), die Saskia opeens vals vindt zingen en niet meer met haar wil optreden. Hypnose als waarheidsserum? Lachen! Als afsluiter doet Rasti een echte circusact: hij schiet, geblinddoekt en gedesoriënteerd door een draaibeweging, met een kruisboog op een dart-bord dat Barry Stevens voor zijn borst houdt. In de roos! Maar we zijn allang overtuigd - deze man opent deuren tussen hemel en aarde die voor stervelingen gesloten blijven.
Bij shows over het paranormale probeer ik altijd uit te vissen of er gefaked wordt. Probleem bij Rasti's show is dat de deelnemers in wakkere staat even slaafs en schaapachtig overkomen als in trance - Nederlanders hoefje niet te hypnostiseren om ze debiel te laten doen. Wel was het verdacht dat een boekhouder Gene Kelly's danspasjes perfect kon nadoen. Geen enkele Hollander kan dat, ook niet onder hypnose. Toch zwendel?
Ach, het mag de pret niet drukken want zwendel is minstens zo fascinerend als hypnose. Wel blijf ik benieuwd naar dat 'ontastbare'. Zijn dat de shows die onbruikbaar zijn gebleken omdat er een slager uit Zundert niet onder hypnose wilde raken of omdat er een Bekende Nederlander door Rasti in het hart getroffen werd?
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Gastheer Jules Deelder hakkelt zich door talkshow heen
Jules A. Deelder. De meeste mensen kennen hem als de Nachtburgemeester van Rotterdam, de speedperformer die in plat Rotterdams over NSB'ers, Sparta en Charlie Parker ratelt. Deelder's one man-shows zijn inderdaad vermakelijk, maar de man is meer dan pose. Als je zijn boeken en gedichten leest of hem in Café Dizzy verlegen jazzplaatjes ziet draaien, leer je behalve een underground-fenomeen ook een enthousiast en intelligent cultuurminnaar kennen die over een enorme bagage beschikt.
Veronica zal hem echter ongetwijfeld vanwege zijn provocatieve reputatie hebben gekozen voor de presentatie van de talkshowserie 'Deelder'. Een risico, want welke one man-ster gunt zijn gasten het spotlicht in de ogen?
Deelders belangrijkste troef als talkshowgastheer is zijn brede belangstelling. Bij Deelder kun je, in tegenstelling tot bij een snob als Van Dis, een curieuze pluimage aan gasten verwachten. Bijvoorbeeld Olympisch legende Fanny Blankers-Koen en trippoëet Simon Vinkenoog. Deelder kan goed naar ze luisteren en weet bovendien zijn weetje. Als hij met Fanny nostalgisch over haar gouden medaille-tijd kwebbelt, merkt hij en passant wel op dat haar echtgenoot/trainer Blankers ook SS-atleten onder zijn vleugel had. "Daar weet ik niets van," reageert ze gepikeerd, maar smelt even later weer voor Deelder's kwajongensgrijns.
Met Simon Vinkenoog haalt Deelder herinneringen op aan zijn eerste poëzie-voordrachten. Leuk, want we krijgen filmpjes te zien met een jonge Deelder: bloemenbloes, lang haar, pluisbaard en dikke hoornen bril. Niks geen underground, wel vertederend. Hun ons-kent-ons-babbel krijgt een competitief karakter als Vinkenoog de show probeert te stelen met een opgeblazen voordracht. Deelder zet hem op z'n plaats met typische reprimande: "Hé, dit is een talkshow, je moet met mij praten!"
Als een talkshowgastheer een gladprater moet zijn, is Deelder een misser. Deelder hakkelt, maakt zinnen niet af, probeert te mooie zinnen te fomuleren. Hij is zenuwachtig of gebruikt te veel speed. Maar dat gestuntel versterkt zijn charmes, maakt hem aangenaam kwetsbaar tussen zijn gelikte collega's. Het straalt van hem af dat hij het allemaal niet serieus kan nemen, dat hij maar een beetje televisiepersoonlijkheid zit te spelen. Als hij een reclamestop moet aankondigen zegt hij wel tien keer: "Blijven kijken, mensen!".
Misschien is Deelders enige echte handicap zijn neiging tot performen. Hij misbruikt de verhalen van zijn gasten nogal eens om met plat Rotterdamse opmerkingen de lachers op zijn hand te krijgen ("Gers, man!", "Tering zeg!", "Die zou je eens flink op zijn muil moeten slaan!"). Beetje goedkoop. Bovendien zit hij regelmatig door zijn gasten heen te lullen. Maar laten we wel wezen: hij is de enige talkshowgastheer die zijn show afrondt met "Kijkers, de pleuris!"
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Talkshow Het Elfde Uur met zouteloze heidenen
Wat mij stoort aan de Evangelische Omroep is niet zozeer haar relgieuze uitgangspunt als wel de vertegenwoordigersmentaliteit waarmee hij die overtuiging probeert te slijten. Bij iedere special over een wonderbaarlijk genezen terminaal patiënt kun je een 'En-toen-zag-ik-het-Licht' wending verwachten; bij iedere talkshow komt vroeg of laat ter sprake dat de Bekende Gast ook Trouw Kerkganger is; bij iedere documentaire over een arts die zielige mensen in de Derde Wereld helpt blijkt het om een zendeling te gaan.
De EO is zo gepreoccupeerd met geïnstitutionaliseerd geloof dat ze zich tot een kruideniers-beleid verlaagt. Er zijn echter signalen dat het tij keert: in de talkshow Het Elfde Uur zijn tegenwoordig ook Bekende Heidenen welkom. Maar of die wat te vertellen hebben...
Eerste gast was weerman Peter Timofeeff. Weermannen staan erom bekend dat ze behalve hun voorspellingen niets te melden hebben (ze zitten de hele dag immers naar de wolken staren); dat John Bernhard en Erwin Kroll ooit gast bij de EO waren heeft dan ook alles te maken met hun religieuze wereldbeeld. Dus toen Timofeeff zijn blabla-verhaal oplepelde over Elf-stedentransplantaties en luchtproeven in Afrika zat ik maar te wachten op De Wending. Die kwam echter niet. Geen woord over God, geen hint naar Christus, geen knipoog naar de Heilige Geest.
Toen Timofeeff was uitgeluld maakte hij plaats voor Ben Knapen, de hoofdredacteur van het NRC Handelsblad die binnenkort naar Philips overstapt. Goh, dacht ik, dat Ben Knapen christelijk is... En dat bij zo'n agnostische krant! Knap dat hij werk en overtuiging gescheiden kan houden. Maar Ben Knapen is helemaal niet christelijk. Hij lulde wat over kruispunten tussen politiek en bedrijfsleven, en ontkende dat hij nu voor het grote geld ging. Geen woord over God, Christus of de Heilige Geest. Op een paar steken van de gastheer na ("De NRC is een godsdienstvijandige krant...") was het gesprek gespeend van iedere bezieling.
Waar moet dat heen met de EO? Als iedere ketter maar een beetje vrijblijvend over zijn beroep kan kleppen, kunnen ze die E net zo goed weglaten en zich De Omroep noemen - afgezien van die zendingsdrang hebben ze nooit veel karakter gehad.
Edoch. De evolutie bleek ook interessante gevolgen te nemen: na Het Elfde Uur volgde een ronduit indrukwekkende reportage over middeleeuwse situaties in een psychiatische inrichting te Sint Petersburg. Geen mooie verhaaltjes van gevangenen die troost vinden in de bijbel, geen portret van een kapelaan die zieltjes probeert te redden. Vijftig minuten troosteloos leed. Voor het eerst in de geschiedenis van de EO had ik behoefte aan een christelijke stoplap. Maar daar is in de werkelijkheid nu eenmaal geen plaats voor.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Flauwe grappen ondermijnen ziekenhuisserie E.R.
M*A*S*H had nooit zo'n succes kunnen hebben als Hawkeye, B.J. en Trapper John geen chirurgen waren geweest. Hun geflirt en Groucho Marx-meligheden waren belangrijke troeven, maar deze corporale uitstraling was op de lange duur onverteerbaar geweest als ze niet gecompenseerd was met no-nonsense medisch professionalisme; de doktoren stonden onder de meest erbarmelijke omstandigheden hun mannetje.
Chirurgisch machismo is in andere ziekenhuisseries nooit zo geëxploiteerd; St. Elsewhere bijvoorbeeld draaide meer om boeketromantiek dan om heroïsch snijwerk. Pas in de nieuwe serie ER (Emergency Room) zijn we weer terug in de loopgraven van de medische wereld.
Als we ER mogen geloven, is de Eerste Hulp-afdeling van een Amerikaans ziekenhuis een soort fabriek waar gewonden op lopende bandsnelheid worden opengesneden en dichtgenaaid. Doktoren rennen van hot naar her, eten hun twaalfuurtje tijdens een harttransplantatie en slapen gemiddeld drie kwartier per etmaal, liefst op een leegstaande brancard. Met een rijdende camera wordt overgeswitched van de ene kogelwond naar de andere zelfmoordpoging terwijl een lawine aan medisch jargon slechts door intonatie nog enigszins begrijpelijk blijft. ER is rauw, flitsend, krachtig; een superieure soap op speed in Hill Street Bluesjasje.
De VPRO-gids schilderde ER af als een scenaristisch hogestandje. Dat is wat veel lof: ook deze serie drijft op archetypen en clichématige situaties. Zo herkennen we in afdelingshoofd Mark Green, een serieuze huisvader met kalende kruin en studentikoos brilletje, de Rots in de Branding, en kan kinderarts dr Ross, wiens onwaarschijnlijk mooie kop slechts overtroffen wordt door zijn compassie met de kleine medemens, worden ontmaskerd als een masturbatiefantasie uit een doktersromannetje.
Scènes als 'het groentje dat misselijk wordt bij zijn eerste gewonde', tot 'de overwerkte chirurg die in verleiding wordt gebracht met een beter betaald luizebaantje', tot 'de dokter die een brok in de keel krijgt als ze een patiënt onheilsnieuws moet brengen' - we hebben ze al duizenden malen gezien. Maar stereotypen en uitgeholde thema's zijn noodzakelijke rustpuntjes binnen hyperrealisme. Vijftig minuten ellende vraagt om sentimentele momenten en heldere karakters.
Een grotere bedreiging voor ER is de oubollige humor van scenarioschrijver Michael 'Jurassic Park' Chrichton. We worden geacht te lachen om 'het jochie dat de huissleutel heeft ingeslikt waardoor zijn moeder geen cheques kan halen'; of om 'de oude rijke dame die met smoesjes aandacht afkoopt bij een mooie doktor'; of 'om de chrirug die een Armani bij een open wond wegknipt met de opmerking "Sorry van het pak"... ' Toegegeven: Hawkeye's grappen waren ook flauw, maar die maakte er tenminste zestig per minuut, net zo veel en zo vaak als er gewonden in ER worden opgelapt.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Joods karikatuur ster van SF serie Deep Space Nine
Het zijn de bijrollen die kleur moeten geven aan een televisieserie. Hoofdpersonages zijn doorgaans grijze Kuifjes, terwijl de Haddocks met al hun gebreken voor grappen en ergernis zorgen. In science fiction-series worden de bijrollen vaak ingevuld door aliens. Humanoïden om precies te zijn, oftewel buitenaardse wezens die toevallig ontzettend op mensen lijken en bovendien accentloos Amerikaans spreken.
In deze humanoïden wordt soms een vernuftig racisme verwerkt. Zo is het geen toeval dat de humanoïde Worff, veiligheidsofficier in 'Star Trek, the next generation' en afkomstig van de planeet Klingon, door een grote zwarte acteur wordt gespeeld.
Klingons zijn namelijk berucht om hun impulsief en agressief karakter, en de gedomesticeerde Worff wil ondanks zijn vermenselijking nog wel eens uit de slof schieten. Worff is een getemde wilde. En bovendien een Russische dissident, want zijn barbaarse persoonlijkheid wordt nog eens benadrukt door een Djenghis Khan achtige-snor en Mongoloïde rituelen.
In Deep Space Nine, een andere spin-off van Star Trek, gaan de makers nog dubieuzer te werk. DS9 speelt zich af op een ruimtestation waar allerlei wezens met hun ruimteschepen aanmeren. Ze onmoeten elkaar in de intergalactische kroeg die gerund wordt door de humanoïde Quark.
Quark is een Ferengi, een buitenaardse dwergensoort die bekend staat om zijn opportunisme en handelssluwheid. Als barman probeert hij informatie uit zijn gasten te peuteren door ze dronken te voeren of met zijn hologram-seksprogramma's te paaien. Quark verkoopt de informatie door aan andere louche aliens en houdt hier een aardig zakcentje aan over.
Kenmerkend voor zijn uiterlijk zijn behalve een paar enorme oren (een erogene zone, zo is gebleken) en slechte tanden, een hangende onderlip en een grote neus. Tijdens een aflevering, waarin een conventie door wel twintig Ferengi werd gehouden, werd opeens duidelijk waar deze soort op moest lijken: nazi-karikaturen van Joden. Quark was de stereotype handelsjood. De Untermensch was alien geworden.
Niemand zal hier ooit over vallen, en och, de producenten kunnen altijd schermen met de politiek correcte keuze om een donkere acteur als kapitein van het ruimtestation te nemen (dat deze rol verwaarloosbaar oninteressant is laten we maar even terzijde.) Toch ben ik benieuwd wat wijlen Gene Roddenberry, geestelijke vader van het oorspronkelijke Star Trek, van dit verholen racisme had gevonden.
Deze ex-politieman had strenge regels aan de producenten opgelegd aangaande de harmonieuze en solidaire sfeer aan boord. Maar wellicht is Roddenberry's harmonie toch wel erg vanuit een WASP-perspectief beredeneerd. De ironie wil in ieder geval dat Quark, racistische karikatuur of niet, het meest menselijke en dus leukste personage is dat ooit in een science fiction heeft rondgelopen.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Forensisch onderzoek naar seriemoordenaar
True crime doet het goed op de buis. Producenten van televisiefilms hebben ontdekt dat echte moord spannender scenario's oplevert dan de fantasie van brainstormende broodschrijvers. Ze schotelen het publiek het liefst verhalen over seriemoordenaars voor, want dat zijn de coryfeeën van de true crime. In de BBC documentaire-serie Traces of Guilt wordt eens een ongepolijst beeld van een elfvoudig moordenaar geschetst.
Traces of Guilt gaat over forensisch onderzoek bij misdaad. Hieronder valt bijvoorbeeld de microscopische analyse van haren of tapijtvezeltjes die bij de verdachte werden aangetroffen. Dergelijk onderzoek is van essentieel belang bij de bewijsvoering tegen seriemoordenaars omdat deze, in tegenstelling tot 'gewone' moordenaars, geen relatie met hun slachtoffers onderhouden. Ieder verband ontbreekt.
Voor de klopjacht wordt gebruik gemaakt van een psychologisch profiel, waarin behalve de vermoedelijke persoonlijkheid tevens het specifieke moordritueel (wurging, messteken etc.) wordt verwerkt. Forensisch onderzoek en een profiel leidden onlangs tot de arrestatie van de Oostenrijkse seriemooordenaar Jack Unterweger.
Unterweger was ooit tot levenslang veroordeeld wegens moord op een prostituee, maar had zich als een modelgevangene gedragen en was na vijftien jaar vrijgelaten. Hij ontwikkelde zich in korte tijd tot befaamd romancier en toneelschrijver, en werd regelmatig (tot in de VS aan toe) uitgenodigd als talk-showgast. Toen in Oostenrijk prostituee's werden vermoord, viel de verdenking weliswaar op Unterweger maar schaduwen leverde niets op.
Pas toen Amerikaanse hulp ingeschakeld werd en de computer met het profiel gevoed werd (de slachtoffers werden allen met hun BH gewurgd) bleek dat een moordenaar op eenzelfde wijze in Amerika te hebben huisgehouden, op dezelfde plaatsen waar Unterweger had verbleven. Een tip van een Amerikaanse hoer leidde tot arrestatie van Unterweger, een haar van een slachtoffer tot zijn veroordeling. Tien dagen na het vonnis verhing Unterweger zich in zijn cel.
Traces of Guilt besteedt opvallend weinig aandacht aan Unterweger's persoonlijkheid. Geen analyse van zijn romans of toneelstukken. Geen enkele poging om zijn motivatie en kennelijke geestesziekte te ontrafelen. Wel veel interviews met politiemannen die verbeten op de moordenaar gejaagd hebben en nu besmuikt om diens zelfmoord grijnzen. Traces reduceert Unterweger tot een roofdier. Ze absoluteert het kwaad, ontkent dat er achter iedere diabolische persoonlijkheid ook een mens schuilt, en is in die zin even oppervlakkig als de romantische televisiefilms.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
The X-files maakt van paranoia common sense
'Just because you're paranoid doesn't mean they're not out to get you.' Het lijkt erop dat deze ultieme graffiti-spreuk steeds serieuzer genomen wordt: samenzweringstheorieën zijn populairder 'dan ooit. Vooral op Internet wordt uitgebreid en serieus gediscussieerd over de meest krankzinnige achtervolgingswanen. De Amerikaanse regering zou soldaten met radiogolven manipuleren, LSD-goeroe Timothy Leary zou CIA-agent geweest zijn, de maanlanding zou in scène zijn gezet.
De theorieën zijn meer dan entertainment, want vaak angstwekkend goed gedocumenteerd en beargumenteerd. Ze geven je het gevoel dat je een ingewijde bent, dat je boven de kudde staat Ook de televisie pikt een graantje mee van deze trend. 'The X-files', de we-zijn-niet-alleen-serie waarin de Amerikaanse overheid informatie over aliens achterhoudt, scoort gigantische kijkcijfers. Enigszins in de schaduw hiervan staat 'Nowhere Man'. Geen serie over weggemoffelde aliens, wel prima geschikt om je eigen paranoia aan te scherpen.
Hoofdpersonage is Thomas Veil, een succesvol fotograaf. Hij is gelukkig getrouwd en heeft een druk sociaal leven. Thomas' bestaan wordt op z'n kop gezet als zijn vrouw tijdens een diner verdwijnt. Het restaurantpersoneel beweert haar nooit gezien te hebben, hun tafeltje is opeens bezet door. vreemden. Hopend op een slechte practical joke haast hij zich naar huis. Zijn vrouw blijkt thuis, maar met een andere man getrouwd en doet alsof ze Thomas nooit eerder gezien heeft. Ook zijn vrienden en familie kennen hem niet meer. Thomas is zijn identiteit kwijt.
Even denkt hij dat hij gek is geworden, maar komt er dan achter dat een organisatie hem brainwasht om negatieven van een compromitterende foto te bemachtigen. Thomas slaat op de vlucht en wordt iedere aflevering opnieuw in een val gelokt.
Begrijp me goed: 'Nowhere Man' is volstrekt ongeloofwaardig. Geen enkele organisatie zou op zo'n omslachtige manier te werk gaan als ze met wat waarheidsserum en een ouderwetse martelpartij gelijk resultaten zou boeken. Maar als ware samenzweringsliefhebber maak je je niet druk om waarschijnlijkheid. Dan kick je op de argwaan waarmee Thomas nieuwe vrienden maakt - die kunnen immers een handlanger van de organisatie zijn - en op Thomas' cynisme, dat hem een door-het-leven-getekend aura geeft.
Toch wil je dat er een einde aan zijn nachtmerrie komt. Heel gemeen daarom was een aflevering die het happy end van de serie leek (maar ik gelukkig met inmiddels getrainde argwaan bekeek). Hierin werd de organisatie opgerold en Thomas herenigd met zijn vrouw. Heel veel gehuil en verhalen hoe zij gedwongen werd mee te spelen. Even lijkt alles weer goed. Totdat ze, tijdens een vrijpartij en tussen neus en lippen door, Thomas naar de negatieven vraagt. 'Je kunt ze niet vertrouwen,' dacht ik. 'Vooral je vrouw niet,' dacht Thomas.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Jiskefets spin off glijdt uit met banale stijlbreuk
Fans van absurdistische komieken zijn nogal eens arrogant. Ze zijn ervan overtuigd dat alleen zij hun idool werkelijk begrijpen, hem om de juiste redenen waarderen. Die houding wordt aangewakkerd door de anarchistische structuur van dergelijke humor.
Zo maken de sketches van Monty Python, hoezeer ook onderhevig aan logische wetten en regels, een bijna ongrijpbare indruk. Hardcore fans vertrappen elkaar om het alleenrecht van de scherpste analyse en smalen naar 'gewone' liefhebbers die om John Cleese's silly walk moeten lachen.
Ook het team van VPRO's Jiskefet is geannexeerd door elitaire fans, nu de spin-off 'Debiteuren/Crediteuren' een steeds breder publiek trekt. Debiteuren/credieuren heeft een simpele, eerder parodistische dan absurdistische setting: een assurantiekantoor waar drie klerken en een koffiejuffrouw zitten te fröbelen. Meneer Edgar (Prins) en meneer Jos (Koch) zijn Lulletjes Rozewater met pagekapsels en Hans van der Togt-truien, meneer Storm (Romeyn) is een macho met marinierscomplex, en juffrouw Jannie (Malherbe) een chronisch depressieve allochtoon met overgewicht.
Er gebeurt eigenlijk niets in Debiteuren/Crediteuren. De comedy bestaan uit melige opmerkingen over boterhambeleg en seks, en woordgrapjes in running gags ("Goede 's morgens!"). Met deze karige middelen weet het Jiskefet-team feilloos de lullige sfeer te scheppen die Het Kantoor toebehoort.
De Sinterklaasaflevering bevatte echter een grove stijlbreuk: tijdens een bezoek van de Goedheiligman werd er opeens flink orale en anale seks bedreven. Een flauwe provocatie, die niet synchroon liep met de sfeer in de andere afleveringen. Ingezonden brieven van gekwetste Jiskefetliefhebbers waren het voorzienbare resultaat. "Stuitend en smakeloos", vond een van hen het gebodene.
Dit moralisme bleek koren op de molen van hardcore fans. Er volgde snerend commentaar als: "Vertederend en dolkomisch dat dit soort van stuitende bourgeois-geshockeerdheid weer eens de kop opsteekt". Volgens de fans was de Sinterklaassodomie "een ultieme poging van Jiskefet om de zo drastisch gestegen populariteit enigszins in te dammen en zich te ontdoen van overbodige kijkers".
'Overbodige kijkers'. Blijkbaar trekt Jiskefet te veel fatsoensrakkers, alleslachers en onbenullen die de essentie van de humor ontgaat. Ongetwijfeld waar, maar in hun arrogantie zien de 'ware' fans over het hoofd dat Jiskefet ook wel degelijk flauwe grappen maakt. De Sinterklaasaflevering mag bedoeld zijn om 'overbodige kijkers' weg te jagen, ze is en blijft een irritante, ongrappige stijlbreuk die vooral kritische kijkers wegjaagt.
Misschien werkt het streven naar elitaire analyse een zekere Oostindische blindheid in de hand. (Kijk maar weer naar Python, dat door de hardcore integraal werd verafgood terwijl toch minstens de helft van de sketches flauw waren of gemakzuchtig voortborduurden op oude grappen). Maar goed, uiteindelijk ben ik zelf de arrogantste liefhebber van absurdistische humor omdat ik zelfs elitaire fans overbodig vind.
- Categorie: Columns over tv 1993-1998
Vooroordelen zijn er om bevestigd te worden
Ergernis is een bijzonder krachtige emotie. Dat is de reden waarom zoveel hoger opgeleiden naar volkse praatprogramma's kijken. In talkshows worden immers alle mogelijke vooroordelen, cliché's en waanbeelden tot een krater van lichtzinnigheid geconcentreerd waarin de intellectueel zijn suprioriteitsgevoelens kan koesteren ("Wat is Nederland toch weer stompzinnig vanavond!"). Het programma 'Waar vrouwen voor vallen...' (RTL 5) is bij uitstek geschikt voor ergeraars omdat het drijft op vooroordelen die vrouwen over mannen hebben en mannen over vrouwen.
De arena is gevuld met een buslading truttig verzorgde dames van eind twintig/begin dertig. Zij mogen de gasten, drie heren op barkrukken, met vragen bestoken over hun omgang met vrouwen. Om de gemoederen zo snel mogelijk op te fokken, worden de heren geïntroduceerd met uitspraken die ze over zichzelf hebben gedaan.
Ruart, een zelfverzekerde narcist met kapperskrullen: "Tien orgasmen van een man staan tot één goed orgasme van een vrouw." Of: "Ik kan vrouwen het gevoel geven dat ze zich niet anders voor hoeven te doen dan ze zijn." Fer, een kalende genieter met gecultiveerd borsthaar: "Pamela Anderson vind ik wel een lekker ding." Of: "Als ik een dier was, dan was het een tijger." Bert, een kickboksende softproleet met voorgesleten spijkerjack: "Ik ben altijd mezelf." En: "vrouwen maken het beest in mij wakker."
Na zulke confessies zou iedere weldenkende vrouw een emmertje zoeken, maar deze dames zijn er juist op uit om hun vooroordelen bekrachtigd te zien worden. Dus vragen over seks (achterliggend vooroordeel: mannen zijn gefixeerd op neuken), over huilen (mannen kunnen hun emoties moeilijk uiten), over versieren (mannen zijn lomp), over mannenpraat (mannen praten alleen maar over sport en zaken).
Zoals te verwachten slagen de heren er niet altijd in om hun holbewonersmentaliteit met politiek correcte kanttekeningen te corrigeren. Juist Ruart, die toch redelijk uitgebalanceerd en intelligent overkomt, valt door de mand als hij zich laat ontvallen dat "de natuur vrouwen emotioneler heeft gemaakt dan mannen. Mannen zijn er om die emoties in goede banen te leiden." Wat was Archie Bunker eigenlijk een verlichte geest.
Ik veronderstel dat er een strenge voorselectie heeft plaatsgevonden om 'Waar vrouwen voor, vallen...' te laten werken. Zo gemakkelijk kom je niet aan mannen die volledig aan het clichébeeld voldoen en aan vrouwen die er zulke uitgekauwde vooroordelen op nahouden.
Aan de andere kant ben ik misschien wel een hoger opgeleide met naïeve vooroordelen, want aan het eind van de show kozen de vrouwen vol overgave voor Ruart: ze kropen symbolisch bij hem op de sofa en werden gefotografeerd om later op een rijdende billboard Ruart's mannelijkheid te benadrukken. Blijkbaar heeft Ruart gelijk en zijn vrouwen emotionele wezens die hun rationele vooroordelen naast zich neer leggen zodra ze een zelfvoldaan mannetje tegenkomen. Waar vrouwen voor vallen...