De existentiële woede van een antiheld

Veroordeeld tot bijrollen. Dat lijkt acteur Paul Giamatti. Zo op het eerste gezicht. Kalend, pafferig, bolle ogen, afhangende schouders, klein van stuk. Geen filmproducent is zo gek om deze guy next door te casten voor een hoofdrol. En toch gebeurt het. Want Giamatti heeft een 'edge'. Onder zijn alledaagse verschijning hoor je een tijdbom tikken. Het is die zwartgallige, penetrante oogopslag waarmee hij tussen de bijrollen door top billing weet af te dwingen. Bijvoorbeeld in Sideways, een zwarte road-comedy over twee midlifers. Uiteraard liggen dergelijke hoofdrollen niet voor het oprapen. Maar Barney's Version, gebaseerd op de gelijknamige cultroman van Mordecai Richler, had nooit zonder hem gemaakt kunnen worden.

Barney is een ouwe lul zoals je er zoveel ziet. Kalend, pafferig, bolle ogen, afhangende schouders, klein van stuk. Daarbij is hij ook nog eens bot, cynisch, sarcastisch, alcoholistisch en heeft ie een zwak voor hockey-tv. Zijn ooit zo creatieve ziel heeft hij verkocht aan het grote geld met een productiemaatschappij die soaps uitpoept. Maar Barney is niet zozeer een lul, hij is vooral ongelukkig. In de liefde. Dat is hij niet altijd geweest. In ieder geval niet zó ongelukkig. Zijn eerste vrouw was een wilde kunstenares die zelfmoord pleegde, zijn tweede (Minnie Driver) een bourgeois trut die non-stop clichés opboerde. Tijdens de bruiloft met die tweede leerde hij Mrs. Right (Rosamund Pike) kennen. Liefde op het eerste gezicht. Wat hem betreft dan. Zij hield de boot af. Maar Barney gaf niet op. Stuurde haar bloemen. Elke week. Jarenlang. En de dag nadat hij gescheiden was stond hij bij haar op de stoep. Met een vastberadenheid die de wereld betovert.

Als we streng zijn moeten we Barney's Version afdoen als een zooitje ongeregeld. Alleen al in stilistisch opzicht. De tweede helft van de film, waarin hij met Mrs. Right getrouwd is, hun relatie vakkundig verklooit en door Alzheimer getroffen wordt, heeft de dramatische toon die je verwacht in een Nederlandse film en staat haaks op de zwart-komische (en daardoor zo overtuigende!) kijk op de eerste helft van Barney's volwassen leven.

Verder zijn de nevenpersonages karikaturaal, zeker in vergelijking met de huiveringwekkend realistische Barney. Barney's vader (Dustin Hoffman) is een te lollige street cop met foute grappen en geile oogjes die zijn zoon een revolver schenkt als huwelijkscadeau. Zijn tweede vrouw is een joodse prinses die haar klep niet kan houden en van deserectionerende o la la seks houdt. Typetjes waarmee televisieregisseur Richard J. Lewis laagdrempelige lachers wil paaien.

Ook in verhaaltechnisch opzicht rammelt Barney's Version. Met name door het even irrelevante als opgerekte subplot waarin Barney's beste vriend, een aan drugs verslaafde auteur die met Barney's tweede vrouw van bil gaat ("The only way to shut her up!") om het leven komt. Was het een ongeluk of Barney's toedoen? De roemruchte zaak is aanleiding voor een politieagent om er een boek aan te wijden. Maar voor ons is het allemaal ruis.

Echter. Een zooitje maakt nog geen saaie film. En Barney verovert je hart. Met zijn gezuip en gerook en gekanker. Met zijn jaloerse pesterijen (hij belt zijn rivaal uit bed om te vragen of hij naaktfoto's van Barney's 'ex-Mrs Right wil hebben - toen ze er nog kek uitzag). Maar vooral met zijn blik, die wanhopige maar ook agressieve oogopslag van een wezen dat gevangen zit in zijn bestaan. Barney staat voor existentiële woede over de Grote Teleurstelling des Levens die geen enkel werkelijk gepassioneerd mens kan verkroppen. Deze ouwe gefrustreerde lul is een gecamoufleerde warrior die sleur minacht en geobsedeerd is door ware liefde. Om die uiteindelijk te verprutsen. Uiteraard.

Twaalf jaar is Robert Lantos, producent en persoonlijk vriend van auteur Richler, bezig geweest om dit project van de grond te krijgen. Het is de vraag of de laatste erg tevreden zou zijn geweest met de interpretatie. Maar hij zal zich grijnzend in zijn graf omdraaien als hij ziet hoe Paul Giamatti zijn Barney heeft vereeuwigd als een van de meest overtuigende filmantihelden ooit.

Barney's Version
De Grote Teleurstelling