Eloquente lust op z'n Victoriaans

Literatuur is dood. Boekenwinkels zijn AKO's geworden, pulpschrijvers hebben de bestsellerlijsten geannexeerd en het lezerspubliek is gereduceerd tot een 55-jarige huisvrouw met voorkeur voor vrouwen-zijn-ontzettend-zelfstandig egodocumenten. Maar eigenlijk is literatuur al veel langer een bedreigde kunstsoort. En dat is niet de schuld van de digitale revolutie of van de moderne concentratiespanne van 140 'characters'. Nee, het kwaad huist in de middelbare school. In de verplichte literatuurlijsten. Niets zo killing voor lezen als lezen omdat het moet. Daar is de meest controversiële klassieker niet tegen bestand.

Gelukkig is er film. Film is lekker fout. Zeker literatuurverfilmingen. Verhalen worden ingekort, personages worden samengevoegd, dialogen street wise gemaakt. Heiligschennis! Toegegeven: als literatuur werkelijk gerevisioneerd wordt, zoals onlangs het Effi Briest dat een ander, feminismefähig einde kreeg aangemeten, dan is verontwaardiging op z'n plaats. Maar er zijn zat verfilmingen die juist een run op het boek hebben opgeleverd. Van Les Liaisons Dangereuses tot The Road.

Eens in de zoveel tijd is Charlotte Brontë's Jane Eyre aan de beurt. Dit vrouwen-zijn-ontzettend-zelfstandig egodocument uit een tijd dat zo'n thema meer dan controversieel was, wordt niet alleen geplunderd door theater- en musicalmakers, maar is ook prooi voor cineasten. De laatste verfilming dateert uit 2006. Je moet dus behoorlijk brutaal zijn om nu weer met een versie aan te komen. Of erg bleu. Nieuwkomer Cary Fukunaga is een Amerikaan met Japans-Zweedse ouders die deze Britse boekenlijstkraker durft aan te pakken. Zo'n combinatie verdient een kans.

We schrijven halverwege eervorige eeuw. Het leven op het platteland van Engeland is geen pretje, zeker niet als je een arme wees bent. Jane Eyre wordt geadopteerd door een kille tante die haar in een weeshuis dumpt, alwaar Jane allerhande straffen ten deel vallen. Maar de kastijding, opsluiting zonder eten of drinken en zelfs de dood van haar hartsvriendin kunnen Jane's spirit niet breken. Haar hart is puur, haar moraal onbezoedeld, haar opmerkingsvermogen vlijmscherp en haar eloquentie indrukwekkend. En wat een lef. Geen wonder dat de zwaar gefrustreerde landheer Rochester een uitdaging in haar ziet als hij haar als gouvernante heeft aangenomen. En Jane, aanvankelijk op haar hoede voor deze sarcastische anti-charmeur, kan niet ontkennen dat zij zich ook tot hem aangetrokken voelt. Tot hij aankondigt te gaan trouwen. Met een ander. En er enge geluiden van zolder komen.

Als een verhaal valt of staat bij de opening, dan is deze verfilming geen blijvertje. We zien een volwassen Jane, strompelend door een godverlaten zompig landschap, doorweekt van de regen, uitglijdend in modderplassen, haar hart uit haar lijf huilend. Hoe vreselijk is dit alles! En hoe vreselijk weinig zin hebben we in dit alles! Zo'n opmaat met Grote En Vooral Ellendige Gevoelens brengt herinneringen terug aan de onverteerbare boekenlijst. En let wel, deze kommer & kwel gaan nog een uurtje door in de flash-back waaruit de film grotendeels bestaat. Stokslagen, vernederingen, eenzaamheid, armoede. Je moet ervan houden.

Ook het personage Jane Eyre (prima rol van Mia Wasikowska) is in wezen vrij vlak. Ze mag dan marketingtechnisch aansluiten bij de moderne lezer annex high tea filmkijker ("I wish a woman could have action in her life. Like a man."), ze is zó puur en zó wijs en zó dapper dat je je aan haar gaat ergeren, hoezeer we ook genieten van Brontë stijl die door scenariste Moira Buffini gedurfd intact is gelaten.

Wat deze zoveelste verfilming echter meer dan bestaansrecht geeft is Het Vuur. Zodra Jane verbaal gaat sparren met Rochester, een perfect gecaste en uitmuntend acterende Michael Fassbender, wordt de grijze muis een tijger en vliegen de feromonen je om de oren. Verbaal vuurwerk, suggestieve blikken, duistere romantiek! Klasse- en tijdgeestoverstijgend. De scènes zijn zo'n lust voor je hypothalamus, niet voor niets de meeste erogene plek van je lichaam, dat je Brontë's vierde acte, met wendingen die niet zouden misstaan in een AKO-romannetje, graag op de koop toe neemt. Een mens zou er bijna het boek van gaan lezen. Allé, alleen het middelste gedeelte dan.

Jane Eyre
1000 woorden zeggen meer dan 1 zoen