Jip & Janneke do Wall Street

Eén van de belangrijkste oorzaken van de financiële crisis is de simpelste: geldzaken zijn oninteressant want onbegrijpelijk. Hypotheken, pensioenen, waardepapieren, opties, het is allemaal non-info, een spelletje waarvan de spelregels op hol geslagen zijn en waarin geen zinnig mens zich wil verdiepen als het niet écht-écht nodig is. Mede door deze o zo menselijke weerzin tegen breinvervuiling krijgen geldmannetjes de kans hun kennis te misbruiken. Zelfs nu nog, na verhelderende Jip & Jannekedocumentaires over de crisis, willen we het allemaal niet weten. Misschien ook wel omdat de conclusie even simpel is als de oorzaak: de gewone man is altijd de lul.

De vader van commercialmaker J.C. Chandor is geen gewone man. Hij was veertig jaar Wall Streethandelaar op niveau. Zijn zoon vernam dus uit eerste hand hoe het toegaat in de jungle van cijfers & centen. Ook toen de crisis uitbrak. Hij schreef er een scenario over waarmee hij een star studded cast wist te verleiden tot een low budget productie, die in amper 17 nachten is opgenomen in zo'n wolkenkrabber op Wall Street: Margin Call. Wat die 'margin' precies inhoudt kunnen doorzetters zelf uitzoeken op de Wikipagina van dit financiële begrip. Dat het om linke soep draait moge duidelijk zijn.

Het rommelt bij de firma. En dan hebben we het niet over de rücksichtlose ontslagronde waarbij zelfs de trouwste loonsloven met wat vakantiegeld op de keien worden gezet. Nee, er is een probleem met het product. Het waardepapier heeft minder waarde dan het zou moeten hebben. Veel minder. De analist (Stanley Tucci) die dat in de smiezen heeft gekregen is net ontslagen. Hij tipt een collega (Zachary Quinto), die zijn chef (Paul Bettany) weer op de hoogte brengt, en die weer zijn chef (Kevin Spacey). Waarna de chef-der-chefs (Jeremy Irons) wordt binnengevlogen. Een allercharmanste cobra die koppen wil laten rollen om zijn eigen kop te redden. Maar eerst is het tijd voor een stevige garage sale.

Toen Chandor het scenario schreef besefte hij dondersgoed hoe onbegrijpelijk en oninteressant geld is. Hij verveelt ons geen moment met inhoud of uitleg; pas na een uur worden het product en het probleem enigszins expliciet en ook dan nog worden details vermeden. Dat is opmerkelijk, want Margin Call is met haar eenheid van plaats en tijd eigenlijk een toneelstuk dat het moet hebben van dialogen. Maar de woorden ervaren we eerder als een geluidsband met suggestieve klanken die een mysterieuze, thrillerachtige sfeer scheppen, dan als een spoedcursus Geld voor Gevorderden. Een wijze zet van Chandor.

De thrillersfeer wordt nog eens versterkt door de grimmige openingsscène, waarin gesaneerd wordt alsof het Saddams roemruchte opruiming van politieke tegenstanders betreft. Werknemers ondergaan een ijzig slechtnieuwsgesprek waarna ze in shocktoestand door een beveiligingsambtenaar het pand worden uitgeleid. Alle reden voor rancune dus.

Maar Margin Call is net zo min een thriller als een docudrama. Zelfs geen J'Accuse. Chandor wil slechts de mechanismen schilderen die ten grondslag liggen aan het rattengedrag tijdens zo'n financiële meltdown. Daarbij zet hij de spelers neer als pionnen die vastzitten in hiërarchie, als gewone mensen met gezinnen die voor hun hachje vrezen. Maar die gewone mensen zijn wel erg cynisch. En erg opportunistisch. En erg onverantwoordelijk. Terwijl zoveel human factor ook weer niet bevorderlijk is voor de dramatiek - uiteindelijk willen we toch good guys en bad guys. Nu leven we met niemand mee. Sterker nog, we krijgen zin in een Saddameske opruiming.

Margin Call moet het vooral hebben van de momenten waarin het cynisme speels is. Heerlijk ranzig is Kevin Spacey 's peptalk tegen een groepje uitverkorenen. Problemen zijn uitdagingen! Zwakste moment is de climax, waarin het cynisme uitglijdt in een college ethiek. Baas-der-bazen Jeremy Irons vertelt zijn zakenmaat dat geld eigenlijk ook maar uit papier-met-plaatjes bestaat. Een Jip & Jannekeverhaal dat nooit op dit niveau had kunnen plaatsvinden. Het is dan ook eigenlijk voor ons bedoeld. Maar wij hebben onze conclusie al getrokken.

Margin Call
Als je maar gezond bent