Gangsterethiek in Stockholm noir

"I was under the impression that the writer must be connected to organized crime", merkte Harvey Keitel op over het script van Pulp Fiction. Zo realistisch vond Keitel de dialogen van de toen nog onbekende Quentin Tarantino. Inmiddels weten we dat QT net zo min connected is als Julie Andrews en dat hij zijn maffiakennis gejat heeft uit de betere crime pulp. Maakt de film er niet minder goed op. Sterker nog, dat we Tarantino's lulkoek voor zoete koek slikken impliceert dat hij een vakkundig stilist is. En bevestigt de regel dat een overtuigende couleur locale bepaald niet authentiek hoeft te zijn, en een authentieke couleur geen garantie is voor een overtuigende sfeer.

Toch is het een pré als de auteur van een misdaadfilm zelf met het subcultuurtje te maken heeft. De Zweedse romanschrijver Jens Lapidus bijvoorbeeld, wordt als advocaat dagelijks met tuig geconfronteerd. Dat dit garant staat voor snedige couleur locale, blijkt uit de verfilming van zijn bestseller Snabba Cash, oftewel Snel Geld. Regie was in handen van landgenoot Daniel Espinosa.

Hoofdpersoon van Snabba Cash is geen crimineel. Dat maakt het makkelijker om mee te leven, ware het niet dat deze JW (Joel Kinnaman) een onaangenaam figuur is. Een student zonder persoonlijkheid, die zijn working class achtergrond verdoezelt als hij aanpapt met de corspballen van upper class Stockholm. Om dit imago vol te houden en zijn business school te kunnen bekostigen, rijdt hij 's nachts illegaal taxi en vervoert hij wel eens wat coke.

Van het een komt het ander en voor hij het weet raakt hij bevriend met Jorge (Matias Padin), lid van een cokebende. Gezien JW's kennis van de financiële wereld en diens connecties in deze contreien wordt hij financieel adviseur van de bende. Maar een opportunist met geldhonger maakt nog geen crimineel in hart en nieren.  En als JW zijn fout inziet is er geen weg terug. Of toch? Hij wordt benaderd door hitman Mrado (Dragomir Mrsic), werkzaam voor de concurrerende Balkanbende. Twee miljoen kan JW vangen. Daarvoor hoeft hij alleen zijn maat te verraden.

'Stockholm noir' wordt Snabba Cash genoemd, alsof het een nieuw genre introduceert. Dat is ook wel een beetje zo, voor Zweden dan. De film is bijna volledig hand held gedraaid en heeft een bijzonder ruige docu look. Maar het zijn vooral het spel en de casting die indruk maken; de acteurs zijn met hun littekens, boksersneuzen, zware jongensloopjes en chronisch ongeschoren smoelwerken penitentiair proof. Ook het andere uiterste van JW's spectrum, het ballenwereldje, lijkt uit Lapidus' persoonlijke ervaring geplukt. Verwende honers die te veel gebruiken, compassie als een zwakte beschouwen en hun tentamens door sloebers als JW laten maken.

Het team Lapidus/Espinosa slaagt erin om met beide universa zowel weerzin als fascinatie op te roepen. Dat laatste is cruciaal om JW's ziekelijke behoefte erbij te horen te begrijpen. De jongeman bestudeert modebladen om zijn imitatie merkpakken te perfectioneren en liegt pathologisch over zijn ouders die diplomaten in India zouden zijn. En dat terwijl hij weet dat hij nooit een van hen zal zijn. In het criminele circuit ondertussen vindt hij vriendschap en dwingt hij respect af, maar schrikt hij terug voor het bijkomende geweld. Hier wíl hij niet bij horen.

Joel Kinnaman speelt de moeilijke hoofdrol met verve, al zet hij zijn verbijstering over de gewelddadigheden te vet aan. Je moet wel van erg naïeve huize komen om geschokt te zijn als drugstraffickers zakken coke onder de huid van smokkelhonden naaien. Da's het ironische aan Snabba Cash: er is bijna geen kennis van de criminele wereld nodig om de couleur locale te creëren. De lingo zit niet vol onbegrijpelijke gang-code en er is evenmin sprake van maffiarituelen. Iedereen die het misdaadnieuws volgt kan dit verhaal schrijven.

De makers willen ook meer dan adrenaline. Ze willen de diepte in. Ze hebben het geweld realistisch en dus lelijk gemaakt, JW's situatie eerder uitzichtloos dan spannend. Trieste gitaarmuziek moet een filosofische ondertoon van menselijk tekort suggereren, Jorge en killer Mrado delen zelfs preken uit over disloyaliteit in het criminele circuit. Deze boodschappen zijn onnodig en leiden tot een overgeacteerde nervous breakdown van JW, een van de weinige zwakke moment in deze eerste onvervalste Stockholm noir.

Snabba Cash
De duistere kant van Ikea