Incestueuze zwendel

De betekenis van het woord 'grifter' is zelfs in een Amerikaans-Nederlands slang-woordenboek niet te vinden, maar het kan waarschijnlijk het beste worden vertaald als kruimelzwendelaar.

De film 'The Grifters' draait in ieder geval om drie marginale oplichters: Roy (John Cusack), vriendin Myra (Annette Bening) en moeder Lily (Angelica Huston). Roy moet het hebben van vingervlugge wisseltrucs, Myra belazert juweliers met gespeelde onschuld en doortrapte geilheid, en Lily bewerkt, in dienst van de mafia, de paardenraces. De relatie tussen Roy en Myra is zeer oppervlakkig.

Maar als Myra er bij toeval achter komt hoe Roy zijn brood verdient, ziet zij in hem de ideale partner om 'de grote slag' te slaan. Roy wil daar echter niets van weten. Hij is onzeker geworden en wil een eerlijk leven gaan leiden. Maar in Myra's carrière-planning is geen plaats voor deugdzaamheid, en ze keert zich vol wrok tegen hem. En tegen zijn moeder.

Het is niet duidelijk wat regisseur Stephen Frears met 'The Grifters' wil. Om De Kunst Van Het Oplichten is het hem zeker niet te doen, want trucs krijgen we nauwelijks te zien, en zelfs een voorspelbare meesterzwendel-climax à la 'The Sting' blijft uit. Maar de regisseur heeft - en dat is opmerkelijk voor een Frears-film - ook de personages clichématig en oppervlakkig gehouden.

Roy is de gevoelige goochelaar met het verkeerde beroep, en Myra de sexbitch zonder scrupules. Ze krijgen in twee uiterst kunstmatige flash-backs weliswaar wat instant-verleden mee, maar daar worden ze zo mogelijk nog onwerkelijker door.

Alleen het karakter van Roy's moeder, Lily, is overtuigend. Angelica Huston speelt deze doorgewinterde, angstige mafia-sloof zó krachtig, dat de film bloed krijgt en meesleurt. Met name in een uiterst dreigende scène met bijrolveteraan Pat Hingle als mafioso wekt haar doodsangst zo'n levensechte spanning op, dat je in de pauze kettingrokend je klamzweet probeert te onderdrukken.

Toch is Lily's aanwezigheid in de film uitsluitend legitiem omdat ze de machtsverhouding tussen Roy en Myra ondergraaft: Frears suggereert een incestueuze band tussen Lily en Roy. Dat mag een wel heel krampachtige scenario-stoplap genoemd worden. 'The Grifters' is een magere film naar Frears-normen.

Die maatstaven liggen exceptioneel hoog (denk aan meesterwerken als 'Dangerous Liaisons' en 'My beautiful Laundrette'), en de film is voor de milde kijker zeker de moeite waard. Maar juist bij een vakman als Frears mag je eigenlijk geen water bij de wijn doen: 'The Grifters' is mislukt.