Integer martelen
‘CIA-agent’... Dat heeft toch een heel andere lading dan ‘secret agent’. Een geheim agent associeer je met James Bond, Jason Bourne of George Smiley. Met meedogenloos vernuft. Bij een CIA-agent denk je aan schimmige mannetjes die vuil werk opknappen voor een corrupte overheid. Aan psychopatische patriotten. Dat komt doordat ze zo worden afgeschilderd in actiefilms. Of dat beeld klopt is de vraag. Realistische films en docu’s over ’t dagelijks reilen en zeilen van de Agency worden zelden gemaakt. Classified information!
Gelukkig is er aanleiding om deze ambtenaren eens flink in het zonnetje te zetten: Bin Laden. Immers, zonder de CIA zat Osama nu nóg porno te kijken in zijn bunkertje te Pakistan. Natuurlijk, het was niet helemaal legaal om een niet-veroordeelde niet-Amerikaan in een ander land voor zijn kop te knallen. En toegegeven, de gedoodverfde leider van Al Qaida speelde al jaren geen sleutelrol meer in de jihad. Boeit niet. We zien Het Kwaad nu eenmaal graag in één persoon verenigd. Dus niet zeuren en gezellig meedoen aan de klopjacht!
Die jacht ligt in 2004 aardig op zijn gat. Verhoor van jihadisten te Guantanamo Bay levert weinig op, al worden er methoden gehanteerd die ‘Geneve’ aardig oprekken. Slechts één spoor lijkt de moeite waard: de koerier van Bin Laden. Als ze hém kunnen traceren, moeten ze ook Bin Ladens postcode kunnen achterhalen. Daarvan is agent Maya (Jessica Chastain) overtuigd. Deze CIA-agente heeft zich op de zaak gestort en volhardt in haar speurwerk. Ook als haar chefs d’r afvallen en haar collega’s bij een aanslag gesneuveld zijn. Uiteindelijk leidt het spoor naar een burcht in Pakistan, alwaar een geheimzinnig figuur zich niet verder waagt dan de lommer van zijn tuin.
Zero Dark Thirty opent met de CIA-agente die toekijkt hoe haar mannelijke collega een gevangene waterboardt, in zijn blote pik zet, een hondenriem omgespt, in een kist propt, 96 uur lang de slaap ontzegt, bombardeert met death metal. Op alle mogelijke wijzen angst aanjaagt en vernedert. De agente wordt zichtbaar onwel van deze verhoormethodes. Maar grijpt niet in.
Dat is opmerkelijk – dat onwel worden – want van een CIA agent-in-the-field mag je toch verwachten dat ze getraind is haar empathische reflexen te smoren. Maya’s scrupules duiden eerder op een even dubieuze als noodzakelijke scenariotruc om ons voor haar te winnen: Amerikanen martelen niet maar als ze het doen vinden ze dat hoogst onaangenaam. Wat naar voor haar! De empathietruc wordt bijna genant als Maya later zelf een gevangene verhoort en een mannelijke collega de klappen laat uitdelen, zodat zij zelf haar handen niet vuil hoeft te maken. En wij evenmin.
Er zijn meer redenen om aan te nemen dat regisseur Kathryn Bigelow feiten filmfähig heeft gekneed. Met name de eenmansactie is ongeloofwaardig. Binnen de hele CIA maar één agente die zich zeven jaar lang in de zaak heeft vastgebeten, daarbij egoïstische, mannelijke superieuren trotserend!? Is deze amazone een fantasie van regisseur Bigelow , wilde ze Het Goede in één persoon verenigen om het filmverhaal te stroomlijnen? Wat is feit, wat is fictie? In de pers wordt hevig gespeculeerd. Zo hoort dat bij classified information.
Dat Zero Dark Thirty niettemin overtuigt is te danken aan Bigelows passie voor rauwe filmstijl. Handcamerawerk, claustrofobisch kadrering, fletse kleuren, stof, zweet, bloed en poe; deze blockbuster kan gerust doorgaan voor een gedramatiseerde documentaire. Het hyperrealisme kweekt een neutrale sfeer waarin onze sympathie als vanzelf uitgaat naar de underdog, in dit geval de gefolterde, de opgejaagde, de geëlimineerde, het gezin-van-de-geëlimineerde. Zelfverklaard pacifist Bigelow neemt een enorm risico met deze integere aanpak, maakt zowel republikeinen als democraten tot vijand, zowel CIA als mensenrechtenorganisaties. En belangrijker: ze verspeelt er een Oscar mee. Respect!
Helaas maakt een integere film niet noodzakelijkerwijs een onderhoudende film. We missen de jus waar Hollywood patent op heeft en die haar vorige film The Hurt Locker zo smeuïg maakte. Zero Dark Thirty is een beetje saai. Misschien wordt het tijd voor een volgend risico: 9/11, gefilmd vanuit het perspectief van Bin Laden. Met de jihadisten als secret agents. Krijgen we eindelijk weer sympathie voor The American People, die zich sinds 2001 wentelen in hun slachtofferrol.
Had u een pizza besteld?
